امیرحسن رفیعی | روانپزشک
۱. وقتی گفته می‌شود میزان کشندگی کوید-۱۹ حدود دو درصد است، برخی از مردم، کارشناسان، و مسئولان، آن را دست‌کم می‌گیرند و به راه‌حل‌های خام‌اندیشانه‌ای مثل ایمنی جمعی می‌رسند. در حالی که «باد» و همکارانش در مقاله‌ای که اخیرا در «لنست» منتشر کردند و ترجمه‌ی آن هم در «پنجره» منتشر شد، این محاسبه را نادرست دانسته، میزان درست را حدود ۶ درصد اعلام کردند و در عین حال به برآوردهایی هم اشاره کردند که این رقم را حدود ۲۰ درصد مبتلا می‌دانست.
یادآوری این نکته هم مفید است که آنچه به عنوان میزان مرگ‌ومیر منتشر می‌شود، در واقع «میزان مرگ‌ومیر در بین بیماران بستری» است و واقعیت مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری در کل جمعیت را نشان نمی‌دهد. طبق داده‌های وزارت بهداشت در چهارم فروردین، حدود ۲۳ هزار نفر بستری شده‌اند و از میان آنها حدود ۱۸۰۰ نفر درگذشته‌اند و به این ترتیب، میزان مرگ‌ومیر در بیماران بستری در کشور ما ۷.۸درصد است. عواملی مثل هرم سنی جمعیت و کیفیت مراقبت‌های بیمارستانی در تغییرات این میزان نقش دارند، اما نه ۷.۸ درصد عدد بزرگی است که کسی را بترساند و نه ۱۸۰۰ نفر.
برای داشتن تصوری درست از کشندگی کوید-۱۹ باید اعداد را در مقیاس جمعیتی دید، نه بیمارستانی.
۲. وزیر بهداشت در همان روز (چهارم فروردین) برخی یافته‌های غربالگری دانشگاه تهران بر ۳۸.۸ میلیون نفر از مردم کشور را گزارش کرده است. به نظر می‌رسد در این سامانه امکان بیش از یک بار شرکت وجود دارد و این ضرورت احتیاط در تفسیر برخی یافته‌ها را گوشزد می‌کند. با این حال بزرگترین مخزن اطلاعات موجود فعلا همین است.
برای سهولت، اعداد گزارش را که مربوط به حدود ۴۰ میلیون نفر است، در ۲ ضرب می‌کنیم تا وضع کشور به دست بیاید:
طبق گزارش مزبور اندکی بیش از یک میلیون نفر علایم دارند. این علایم با علایم سرماخوردگی، انفلوانزا، و ذات‌الریه مشترک است. اگر تعداد افراد مبتلا به این سه بیماری در همین نقطه از سال گذشته در اختیار بود، می‌توانستیم آن را برآوردی از این تعداد در این نقطه از سال جاری در نظر بگیریم و با کم کردن از این یک میلیون نفر، باقی‌مانده را برآوردی از شیوع کوید-۱۹ بدانیم. ولی وضع فعلی ثبت بیماری‌ها در کشور این امکان را برای ما فراهم نمی‌کند.
در نبود چنان اطلاعاتی، دست بالا را گرفته، فرض را بر این می‌گذاریم که نصف آن یک میلیون نفر دچار آن سه بیماری و سایر بیماری‌های مشابه بوده‌اند. در این صورت، بقیه، یعنی حدود ۵۰۰ هزار نفر را می‌توان دچار کوید-۱۹ در حال حاضر دانست.
اما به توضیحی که خواهیم آورد، این برآوردِ خوشبینانه‌ای است، چون در شرایط شیوع یک بیماری، اصطلاحا ارزش اِخباری مثبتِ علایم (positive predictive value) بالا می‌رود. مثلا وقتی تابستان کسی با علامت سرفه به پزشکی مراجعه می‌کند، احتمال آنکه ناشی از انفلوانزا یا سرماخوردگی باشد، کم است و پزشک باید به علل دیگری برای سرفه، مثل بیماری‌های غیرویروسی، بیماری‌های غیرعفونیِ ریه، و حتی برگشت غذا از معده به مری (ریفلاکس) فکر کند. ولی در زمستان که هنگام شیوع سرماخوردگی است، اگر کسی با سرفه به پزشک مراجعه کند، اولین احتمالی که در مورد او باید داد، همان سرماخوردگی است.
در مورد علایم کوید-۱۹ هم همین نکته صادق است: در شرایط فعلی که با همه‌گیریِ کوید-۱۹ روبه‌روییم، علایمی مثل سرفه و تب که در غربالگری پرسیده شده، بیشتر باید به کوید-۱۹ مربوط باشد تا به بیماری‌های دیگر. در این صورت برآوردِ تعداد مبتلایان به ۷۰۰ هزار نفر هم می‌رسد.
پس تا اینجا ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفر در کشور وجود دارند که آلوده به کوید-۱۹ شده‌اند و از این تعداد ۲۳ هزار نفر نیز بستری شده‌اند و ۱۸۰۰ نفر درگذشته‌اند.
۳. ببینیم اگر قرار باشد برای رسیدن به ایمنی جمعی ۷۰ درصد جمعیت کشور یعنی حدود ۵۶ میلیون نفر مبتلا شوند، تعداد مرگ‌ومیرها چند نفر خواهد بود؟ با یک تناسب ساده روشن می‌شود که اگر شرایط تغییری نکند، انتظار می‌رود شاهد حدود ۱۴۰ تا ۲۰۰ هزار مرگ باشیم!
تازه این میزان مرگ‌ومیر مربوط به حال حاضر است که تازه یک ماه از شروع همه‌گیری گذشته و هنوز پزشکان و پرستاران و سایر نیروی انسانی بخش درمان و کل نظام سلامت تازه‌نفس اند. در صورت ادامه‌ی این بحران احتمالا این رقم بیشتر خواهد شد.
برای آنکه تصوری از تعداد احتمالی کشتگان کرونا داشته‌باشیم، یادآوری کنم که در جنگ تحمیلی حدود ۲۰۰ هزار تن از هم‌وطنان ما به شهادت رسیدند، آنهم در کل دوران هشت‌ساله‌ی آن، نه در عرض چند ماه!
