معرفی و بررسی کتاب «جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات ایران‌زمین»
کتاب «جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات ایران‌زمین» نوشته معصومه محمدی سیف که نشر «اندیشه احسان» آن را به‌تازگی منتشر کرده، به سیر تغییر رویکرد ایرانیان به مقوله پوشش می‌پردازد.
در سرزمین ایران، از دوران باستان تاکنون، لباس از اهمیت خاصی برخوردار بوده است؛ چنان‌که در اوستا و متون مربوط به ایران باستان، به بهانه‌های مختلف از آن سخن به میان آمده است. متون تاریخی مربوط به ادوار باستانی و نیز دوره اسلامی، از لباس ایرانیان به تفصیل یاد کرده‌اند و ایرانیان را ملتی خوش‌پوش و برازنده دانسته‌اند. گفته شده است که جنس و زیبایی لباس، به پوشنده آن اعتبار می‌بخشد؛ چنان‌که هر چه قدر فرد لباس بهتری داشته باشد، مورد توجه و احترام بیشتری قرار می‌گیرند. هم‌چنین پوشاندن بدن، نشانه شرم و حیا بوده است.
لباس به مثابه نشانه
نوع لباس افراد از نخستین ابزاری است که موجب شناخته‌شدن و تشخیص هویت آنان می‌شود. معمولاً افرادی که به گروهی خاص تعلق دارند، از لباس‌های مشابهی استفاده می‌کنند. گاهی برای مناسکی خاص لباس‌های مشخصی تعریف می‌شود و جامعه در انتخاب لباس با نوعی الزام مواجه است. لباس هر فرد نشانه‌ای است که به سادگی توسط افراد دیگر رمزگشایی می‌شود.
لباس نیز مانند زبان، هویت قومی، اجتماعی و جغرافیایی و وابستگی‌های صنفی، مذهبی و شأن و منزلت اجتماعی و اقتصادی مردم را مشخص می‌کند. برای اینکه عملکرد اجتماعی و فرهنگی پوشاک در هویت‌بخشی به اعضای جامعه را دریابیم و بدانیم که چگونه پوشاک، هویت اجتماعی و فرهنگی فرد و جمع را در اجتماعات گوناگون ایلی ـ عشیره‌ای، روستایی ـ دهقانی و شهری توجیه و تبیین و آنها را از یکدیگر جدا می‌کند، لازم است تن‌پوش‌های مردم همچون مجموعه‌ای از علائم زبانی مادی بررسی و تحلیل شود.
مثلاً همان‌گونه که زبان، مردم و گروه‌های قومی کرد، لر، بلوچ، ترکمن, گیلک و فارس را از یکدیگر جدا و متمایز می‌کند، پوشاک بومی و سنتی هر یک از این قوم‌ها نیز آنها را از هم متمایز می‌سازد. بنابراین همچنان که می‌توان با تغییر زبان یک قوم هویت قومی یا فرهنگی مردم آن قوم را تغییر داد و از میان برد، از راه تغییر لباس اقوام نیز می‌توان از آنها هویت‌زدایی کرد و شاخصه قومی ـ فرهنگی آنها را از میانه زدود.
پوشاک زنان
با نگاهی به نوع پوشاک زنان این سرزمین همچنان درمی‌یابیم در بین این اقوام ماندگاری و دیرینگی لباس‌های سنتی به عنوان ارزش و نمادی از فرهنگ سنتی آنان تا امروز زیبایی و تلألو خود را حفظ کرده و در هجوم مبادلات فرهنگی، تحول و دگرگونی خاصی نپذیرفته است.
در سرزمین ما ایران، استفاده از پوشاک، سابقه‌ای دیرینه و کهن دارد. ایران از دیرباز محل اسکان و زندگی اقوام مختلفی بوده است. از این‌رو جامعه ایران، در عین یگانگی و وحدت، از تکثر و تنوع قومی گسترده‌ای برخوردار است و همانند یک درخت، ریشه‌های زیادی را در خاک خود جای داده است. ایران در طول تاریخ، همواره مرکز تحولات صنعتی، هنری و هم‌چنین آمیزه‌ای از روش‌های گوناگون هنری اقوام مختلف بوده است. ایلات، قبایل، طوایف و عشایر مختلفی در ایران زندگی می‌کنند که در عین تنوع آداب و رسوم، سنن و فرهنگ دارای وحدت، انسجام و یکپارچگی ملی هستند.
هر یک از آنها ضمن متجلی کردن هنر و فرهنگ و تمدن این سرزمین، دارای برخی خصوصیات ویژه هستند که آنها را از دیگران متمایز می‌سازد و به آنان هویتی خاص می‌بخشد. تمدن ایران در ادوار تاریخی، دارای سبکی از پوشاک بوده که امروزه، با وجود تأثیر پذیرفتن از سبک‌های غیربومی، همچنان خصلت متمایز خود را حفظ کرده است. این الگوی پوشش بر پایه فرهنگ، هنر، جهان‌بینی، زیست‌بوم، شیوه معیشت، اوضاع سیاسی و روابط این سرزمین با سایر فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و اقوام شکل گرفته و همواره متضمن درون‌مایه‌ای است که آن را به‌عنوان پوشش ایرانی، هویت می‌بخشد.
پوشش ایرانی، هویت ایرانی
پژوهش میدانی نگارنده در کتاب «جامعه‌شناسی پوشاک زنان در ایران» حاکی از این است که با وجود اینکه پوشش‌های سنتی جایگاه خود را به تولیدات صنعتی داده‌اند؛ اما هنوز هم از علاقه‌مندان به پوشاک سنتی کاسته نشده و طرفداران خود را در اقصی نقاط جهان حفظ کرده است. از آنجا که پوشاک در طول تاریخ و بین اقوام و ملل مختلف اهمیت ویژه‌ای داشته است و همواره نماد فرهنگی یک کشور محسوب می‌شود و یکی از وجوه تمایز اقوام از یکدیگر نیز به شمار می‌رود، سیف در این کتاب درصدد کشف زیبایی‌ها و پیچیدگی‌ها در نوع پوشاک سنتی زنان خطه ایران‌زمین برآمده و اجزاء مختلف آن را مورد بررسی قرار داده است.
کتاب از بیست و دو فصل تشکیل شده و مولف در هر یک از فصل‌ها، به معرفی توصیفی نوع پوشاک سنتی یکی از اقوام ایرانی می‌پردازد. نوع پوشاک زنان ترک همدان، گیلان و مازندران، پوشاک ارامنه و گرجی‌های ایران، پوشاک زنان ترکمن، پوشاک زنان کهکیلویه و بویراحمد، پوشاک زنان ترک آذربایجان، کردستان، ایلام، کرمانشاه و… از جمله مباحثی هستند که در کتاب طرح شده است.
نشر «اندیشه احسان» کتاب «جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات ایران‌زمین» نوشته معصومه محمدی سیف را در سال ۱۳۹۸ با تیراژ ۵۰۰ نسخه، قیمت ۹۵ هزار تومان در ۵۸۷ صفحه منتشر کرده است.
