غروب بیست و هشت مرداد سال ۵۷ و در بیست و پنجمین سالگرد کودتای بیست و هشت مرداد، سینما رکس آبادان به آتش کشیده شد و نزدیک به چهارصد نفر در آن آتش جان خود را از دست دادند و یکی از خونین ترین حوادث قرن بیستم پدید آمد. مسببین اصلی این فاجعه هیچگاه دستگیر نشدند و فرضیه های فراوانی پیرامون انگیزه و زمینه های این حادثه تا به امروز وجود دارد. بی تردید هر آنکس که ایده آتش زدن سینما را در ذهن داشت به اهمیت نمادین آن روز بخصوص و نقشی که آبادان در حوادث ملی شدن نفت برعهده داشت و فیلم گوزنها – که یکی از فیلم های به شدت انتقادی دوران شاه بود- توجه و آگاهی کامل داشت.
بسیاری بر این باورند که انقلاب ایران بدون حادثه سینما رکس با این سرعت به نتیجه نمی رسید. رژیم شاه به هیچ عنوان حاضر به ایجاد تغییراتی حتی کوچک نبود و احزاب چپ هم به هیچگونه مذاکره و مصالحه ای تن نمی دادند. ایران در یک بن بست سیاسی مطلق گرفتار شده بود و تغییری نیاز بود تا این شرایط دگرگون شود . در واقع پس از این حادثه بود که تقابل بین ملت و دولت شکل جدیدی به خود گرفت و موج جدیدی از نفرت و خشم را متوجه حکومت وقت کرد که حوادث به گونه ای رقم خورد که درنهایت باعث شد دولت اسلامی، حاکمیت را در دست گیرد.
آنچه که ماجرای «سینما سوزان» را به بخشی تراژیک از تاریخ معاصرمان تبدیل کرد ریشه در همین ماجرای سینما رکس دارد. سینما به مثابه یک عنصر وارداتی محصول سرمایه داری و فرزند امپریالیسم همواره مورد تنفر دو قطب غالب مذهبی و چب بود و در نزد بسیاری از فعالان آن دوران مفهومی معادل ولنگاری و ابتذال داشت. سینماها از این منظر به عنوان یکی از کانون های اشاعه فحشا ، یکی از اهداف انقلابیون قرار گرفتند و آتش زدن آنها به عنوان حربه ای مبارزاتی برای مقابله با رژیم تبدیل شده بود. هر چه که به ماه ها و روزهای پایانی انقلاب نزدیک تر می‌شدیم سینماهای بیشتری یکی پس از دیگری در آتش می سوختند تا شاید از این طریق ، بخشی از آن خشم تلنبار شده از سال های دور انقلابیون تخلیه شود. بیش از صد سینما در آن چند ماه به آتش کشیده شدند که قریب به چهل تا از آنها فقط در تهران بود. این گونه به نظر می رسید برای مقابله با ارتش مسلح شاهنشاهی، “سینما سوزی” آسان ترین راه برای نشان دادن نفرت و مبارزه با رژیم بود و غم انگیز تر اینکه آنها که پیش از این با رویای «گنج قارون» و «کوچه مردها»و هنرپیشگانی مثل «فردین» و «ایرج قادری» همذات پنداری می کردند ، اینک به معترضان و انقلابیونی تبدیل شده بودند که به زعم خود ، از سینما سوزی به عنوان ابزاری انقلابی برای مبارزه با «طاغوت زمان» بهره می گرفتند. سینمای ایران که از اوایل دهه پنجاه به دلیل بحران ها و شکست های مالی به نوعی مرگ تدریجی دچار شده بود، در سال پنجاه و هفت به ورشکستگی کامل رسید. چرا که به دلیل جو غالب آن دوران ، گروه کثیری سینما را به دست فراموشی سپرده و یا آن را طرد کرده بودند. گروهی هم بودند که بواسطه آتش سوزی سینماها، از رفتن به سینما واهمه داشتند. کشته شدن صدها نفر در سینما رکس در این مورد نقش مهمی داشت چنانکه بعد از این ، تعداد تماشاگران یک سانس بعضی از سینماها بیشتر از دوردیف نبودند.(۱)
سینما دیگر نه محلی برای نمایش عشق و زیبایی بلکه به یکی از تجلیات قهر انقلابی و خشم یک ملت تبدیل شده بود و اندک اندک داشت مفهومی تازه به خود میگرفت ومی رفت تا به رویایی محال تبدیل شود. رابطه ای همراه با نفرت پیرامون سینما شکل گرفته بود که تا سال ها اثرات آن باقی ماند. حمید رضا صدر در کتاب تاریخ سیاسی سینمای ایران به زیبایی می نویسد: با حادثه سینما رکس چیزی برای تماشاگر ایران رخت بربست که بازگشتش آسان نبود. با سینما رکس «معصومیت» و « خوش دلی» از سینمای ایران محو شد سال ها طول کشید تا «سینما» بار دیگر «سینما» شود یعنی یک «ماوای امن».
۱- تاریخ سینمای ایران/مسعود مهرابی- چاپ اول۱۳۶۳- ص ۱۷۱
