از محله های تاریخی، قدیمی و اصیل رشت محله چله خانه می باشد که دیدنی ترین نقاط این شهر است . از میدانهای مهم شهر رشت میدان دکتر حشمت است . حشمت الاطبا یکی از همرزمان میرزا کوچک خان بود که بعدها سردیس ایشان در این میدان، به نشانه یاد و نام وی نصب شد. مقبره ایشان داخل حیاط مسجد چله خانه بوده که در حال مرمت است و دور آن حصار کشیدهاند. ۱۷ سال پیش این میدان به نام میدان انقلاب شهرت داشت. میدان کوچکی وسط خیابانی بزرگ، یکی از اصلیترین خیابانهای شهر رشت، که به پیادهراه شهرداری ختم میشود. در اولین دوره شورای شهر رشت بود که تغییر نام این میدان به نام دکتر حشمت تصویب شد.
«سروش اکبرزاده» رئیس نخستین دوره شورای شهر رشت پیشنهاد کرد به پاس گرامیداشت یاد و خاطره این بزرگمرد، میدان انقلاب به نام دکتر حشمت تغییر نام دهد و شهرداری نیز در مرداد ۱۳۷۹، سردیس و تابلویی از این بزرگمرد راه آزادی در میدان نصب کرد.اطراف میدان اما در محاصره ساختمانهای مختلف اداری، همچون دادگستری، اداره ثبت اسناد و بانکها است. در جوار دادگستری خیابانی فرعی به چشم میخورد که ابتدای چلهخانه است و چندین مغازه قدیمی، دوشادوش هم با سقفهای سفالی که گویای یادگار گذشته است، سرفصل نوستالژیک این محله را میگشاید.
محله چلهخانه از محلههای قدیمی رشت که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد. گویش عمومی مردم عموماً گیلکی است و علت نامگذاری این محله به دلیل وجود مسجد چهل تن و مسجد چلهخانه در این محل است و چند روایت در این رابطه وجود دارد که در ادامه ذکر خواهد شد. ارزشهای تاریخی شکل گرفته این محله در دورههای صفوی، پهلوی و قاجار است. بررسی روند شکل گیری شهر در دوره های فوق نشان از واقع شدن بافت قدیمی و تاریخی محدوده بافت در بافت مرکزی آن است. تراکم بالای پلاکهای با ارزش تاریخی در بافت مرکزی و همچنین روند گسترش شهر در دورههای تاریخی مختلف، عاملی در ایجاد پهنه ویژه تاریخی در این محدوده شده است.
چلهخانه در منطقه دو شهری واقع شده و از شمال به خیابان علم الهدی، از جنوب به بلوار حافظ، از شرق به خیابان امام خمینی و از غرب به خیابان ۲۲ بهمن میرسد. بر اساس آخرین آمار تهیه شده در سال ۹۲، جمعیت چلهخانه ۱۴۱۰۰ نفر برآورد شده است. این در حالی است که جمعیت این محل در ۱۳۷۵۱ نفر بود. همچنین مساحت این محل ۱۱۱ هکتار است که تنها ۴۷.۵ هکتار از آن را مساحت مسکونی تشکیل میدهد و تعداد ۴۸۲۰ خانوار در این مساحت زندگی میکنند. فضای این محل به شدت مذهبی است و وجود چندین مسجد قدیمی در آن حال و هوای ویژهای به آن میبخشد. با توجه به سابقه مذهبی محله، همکاری و تعاون میان همسایگان نیز نسبت به سایر محلات بیشتر است و همچنین از لحاظ آسیبهای اجتماعی وضعیت مطلوبی دارد که باعث شده محل خوبی برای زندگی باشد.
پریسا میرنظامی از نوادگان میرنظامالدین در مقالهای آورده است: «گفته میشود چله خانه رشت تا حدود ۱۵۰ سال پیش انار کلهای بود در حاشیه شهر رشت که به صحرای ناصریه متصل بود. انار کله یا انار سرا به محلی گفته میشود که انار زیاد یافت میشود و مشخص است که این محله تا ۱۵۰ سال پیش باغ انار بوده است. در آن دوران محله مورد استفادهی کولیها و دوره گردهایی بود که به شهر رفت و آمد می کردند. در همین دوران زاهدی متقی و درویش مسلک این محل را برای عبادت و ریاضت کشیدن و سرآخر چلهنشینی انتخاب کرد و کومهای را برای این کار تهیه نمود. خیلی ها معتقدند که میرنظام الدین که بقعهی او در چله خانه ی رشت قرار دارد و بنابر لوح بقعه از نوادگان امام علی النقی محسوب میشود، همان پیر و مرشد بوده است. آگاهان منطقه و محله نیز اعتقاد دارند که میرنظام الدین همان پیر زاهدی است که در این انارکله کومهای ساخت و به چله نشینی پرداخت و سپس بعد از او مریدان او به پیروی از مرشد خود در همان انارکله به عبادت و چله نشینی پرداختند. پس از فوت میرنظام الدین بنا بر سنت رایج در میان مسلمانان او را در همان کومه و اتاقک خود دفن کردند و این اتاقک تبدیل به بقعه شد و اتاقک دیگری در کنار این اتاقک برای چله نشیی ساخته شد و به این دلیل نام آن را چله خانه گذاشتند چون محل چله نشستنهای مریدان میرنظام الدین بوده است».
یک عده می گویند در محوطه کوچک روبروی مسجد که حالا فضای سبز است مزار ۴۰ پیر است و به همین دلیل به آن خمیران (محل تجمع چهل تن) می گویند. عده دیگری می گویند در قدیم بین مسجد خمیران چهل تن و مسجد سیدابوالقاسم که فاصله چندانی از هم ندارند رقابت بوده و دسته مسجد سیدابوالقاسم در عزاداریها خیلی بزرگ و پرشکوه بوده، تا این که چهل نفر از جوانان این یکی محل تصمیم میگیرند دسته عزاداری بزرگ و پرشکوهی را تشکیل دهند که از دسته مسجد سیدابوالقاسم بزرگ تر و پرشکوه تر باشد و موفق هم می شوند. پس از آن مسجد به خمیران چهل تن معروف می شود. اما موثقترین روایت گویا این است که در قدیم گروهی درویش در این مکان بیتوته می کردند و چهل شبانه روز به دعا و نیایش میپرداختند، شمع روشن میکردند و حاجت می گرفتند و این نام از قدیم به عنوان چلهخانه یا خانهای برای چله گرفتن نامگذاری شد.
بقعه میرنظامالدین که در مسجد چلهخانه است، بر حسب نوشته لوح بقعه، نسب او را به امام علی النقی (ع) رسانده و او را از فرزندان این امام برزگوار میداند. این محل جایی برای چله نشینی او و مریدانش بود. این زیارتگاه شامل آرامگاه، مسجد و چلهخانه بود که چلهخانه آن از بین رفته است. مسجد چلهخانه ازآثار دوره قاجاریه است. محراب بنا، گچبری ساده و به آیات و عباراتی مزین است و بام بنا سراسر سفال سر است و گلدسته ای آجری دارد.