صدرا ساده | پژوهشگر امپریال کالج لندن
آمار رسمی از مبتلایانِ کووید-۱۹ هنوز با تعدادِ واقعی ابتلا به کرونا فاصله زیادی دارد. طبیعی است که تصمیم‌گیری بر مبنای آمار رسمی، سیاستگذار را به بی‌راهه می‌برد. در این شرایط استفاده از برآورد و تخمین با استفاده از اطلاعات موجود اجتناب‌ناپذیر و واقعی‌تر از آمار موارد قطعی است.
تحلیل داده‌های کرونا در ایران نشان می‌دهد ظرفیت تشخیص ایران کمتر از نصف میانگین جهانی است، کمتر از ۳ درصد مبتلایان شناسایی می‌شوند
اختلاف میان آمارهای رسمی و واقعی از ابتلا و فوت ناشی از کرونا، دلایل و عوامل متعددی دارد. یکی از مهمترین عوامل این اختلاف آن است که دولت‌ها توان تست‌گیری و شناسایی همه بیماران را با توجه به سرعت انتشار زیاد آن ندارند. اهمیت این مساله وقتی آشکار می‌شود که بدانیم اکثر مبتلایان به کرونا علائم خاصی نشان نمی‌دهند یا علائم بسیار خفیف نشان می‌دهند که در حالت عادی قابل تشخیص از سرماخوردگی عادی نیست. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این عدد ممکن است بیش از ۹۰ درصد مبتلایان را دربرگیرد. نتیجه این است که از مبتلایان واقعی به کرونا، تنها درصد اندکی به بیمارستان‌ها می‌رسند. مثلا اگر تست کرونا فقط در بیمارستان‌ها انجام شود، لاجرم اغلب موارد ابتلای واقعی تشخیص داده نمی‌شود.
اما چه طور می‌توان به فهم دقیق‌تری از میزان واقعی ابتلا و درصد تشخیص در جامعه رسید؟
برای رسیدن به تخمینی از توان شناسایی هر کشور، در اینجا از مسیری استفاده می‌کنیم که محققین دانشگاه گوتینگن طی کردند (۱). مسیری که از تخمین درصد مرگ‌ومیر مبتلایان کووید-۱۹ می‌گذرد و به تخمین کل مبتلایان می‌رسد و در نهایت با داشتن تخمینی نزدیک از کل مبتلایان و مقایسه آمار رسمی با آن، می‌توان به توان شناسایی رسید. ارزیابی‌ها بر مبنای این شیوه نشان می‌دهد که به طور میانگین در جهان تنها ۶ درصد مبتلایان شناسایی می‌شوند، که یعنی ۹۴ درصد از مبتلایان جهانی هنوز شناسایی نشده‌اند. همان‌طور که خواهیم دید، توان شناسایی نظام درمانی ایران از متوسط جهانی هم کمتر است.
قدم اول در این محاسبه، برآورد درصد مرگ‌ومیر است مطابق آنچه حدس می‌زنیم واقعاً اتفاق افتاده است. اما چرا درصد مرگ‌ومیر مهم است؟ به دو دلیل؛ اول اینکه از تحقیقات پزشکی می‌توان آن را با توجه به توزیع سِنّی برای هر کشور با تقریب خوبی محاسبه کرد. دوم اینکه آمار فوت در هر کشور — به‌نسبت باقی آمارها — به واقعیت نزدیک‌تر هستند (و برای مثال کمتر متاثر از ظرفیت تست‌گیری کشورها هستند).
با استفاده از مطالعات پزشکی موارد پیشین ابتلا و فوت می‌توان «درصد مورد انتظار» مرگ‌ومیر ناشی از کرونا در هر کشور را محاسبه کرد. یعنی با مبنا قرار دادن توزیع جمعیتی، درصد مرگ‌ومیر در هر گروه سنی و تطبیق آمارهای کشورها، در مورد هر کشور به یک عدد مورد انتظار رسید. مثلا در مورد ایران – با توجه به توزیع جمعیتی‌اش – «انتظار می‌رود» درصد مرگ‌ومیر کمتر از نیم درصد باشد. یعنی از هر هزار نفری که در ایران به کووید۱۹ مبتلا شوند، انتظار داریم ۴ نفر فوت کنند.
عدد «مورد انتظار» به دست آمده به این شیوه، یک تخمین است که به واقعیت بسیار نزدیک است. کما اینکه در بسیاری از کشورها که رویه روشن و شفافی برای اعلام مرگ‌ومیر داشته‌اند و نیز درصد تست‌گیری بالایی داشته‌اند (مانند آلمان و کره‌جنوبی)، این عدد مورد انتظار به عدد اعلامی بسیار نزدیک بوده است. پس می‌توان از آن برای فهم واقعیت میزان ابتلا و درصد تشخیص در باقی کشورها استفاده کرد.
محققین آلمانی دانشگاه گوتینگن (۱) هم در گزارش اخیر خود که بازتاب جهانی زیادی یافته است (۲)، درصد مرگ‌ومیر مورد انتظار فوق را با استفاده از توزیع سِنّی جمعیت برای هر کشور محاسبه کرده‌اند. آنها برای این محاسبه، از نرخ مرگ‌ومیر گروه‌های سِنّی مختلف ارائه شده در مقاله اخیر لنست استفاده کرده‌اند (۳). نرخِ مرگ‌ومیرِ محاسبه شده با استفاده از توزیع سِنّی جمعیت برای کشورهای مختلف در شکل زیر نشان داده شده است.
محققین آلمانی با استفاده از این نرخ مرگ‌ومیر میزان ابتلای واقعی در کشورهای مختلف را به شیوه زیر تخمین زده‌اند. مسیر این محاسبه به این شکل است:
۱. فرض کنید گزارش‌های رسمی می‌گوید تعداد مبتلایان قطعی در یک روز هزار نفر است.
۲. از مطالعات پزشکی می‌دانیم که به طور میانگین بین ابتلا تا فوت (برای آن درصدی که فوت می‌کنند) ۱۸ روز طول می‌کشد.
۳. فرض می‌کنیم که تست کردن مبتلایان حدود ۴ روز بعد از ابتلا اتفاق می‌افتد.
۴. از ترکیب مراحل ۲ و ۳ انتظار داریم که بعد از دو هفته بخشی از مبتلایان امروزی به موارد فوتی تبدیل شوند.
۵. با درصد مرگ‌ومیر مورد انتظار به دست آمده برای هر کشور، میزان مبتلایان دو هفته پیش را به میزان مرگ‌ومیر امروز مرتبط می‌کنیم. برای مثال، برای کشور ایران انتظار داریم که هزار نفر ابتلا بعد از دوهفته به ۴ مورد فوتی بینجامد.
۶. در عمل اما موارد ابتلای قطعی به مراتب از میزان مورد انتظار کمتر است. برای مثال، برای ایران آمار رسمی حکایت از حدود ۵ هزار فوتی بر اثر کرونا دارد. پس انتظار داریم که حدود ۱ میلیون مورد ابتلای قطعی دو هفته پیش گزارش شده باشد (زمان نگارش یادداشت پیشین (۵)). اما موارد ابتلای قطعی گزارش‌شده به مراتب کمتر از این میزان است.
۷. دو هفته پیش، حدود ۴۰ هزار مورد ابتلای قطعی گزارش شده بود. از مرحله پیش به این نتیجه رسیدیم که حدود ۱ میلیون مبتلا لازم بود تا امروز به حدود ۵ هزار فوتی برسیم. با تقسیم این دو عدد – عدد گزارش شده و عدد مورد انتظار – به درصد تشخیص می‌رسیم.
با استفاده از این روش، محققین دانشگاه گوتینگن میزان ابتلا در ایران در تاریخ ۱۲ فروردین (۳۱ مارس) را ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر تخمین زده بودند[۱]. سپس، با تقسیم تعداد مبتلایان «گزارش‌شده» به تعداد مبتلایان «نزدیک به واقعیت» یک عدد به دست می‌آید که می‌توان نامش را توان شناسایی یا توان تشخیص گذاشت. هرچه این عدد برای یک کشور کوچک‌تر باشد، توانایی آن کشور در شناسایی مبتلایان واقعی کمتر است.
در اینجا این اعداد را در طول زمان برای ایران محاسبه کردیم. نتیجه محاسبات برای تاریخ ۲۲ فروردین در ادامه آمده است:
تخمین نسبت تعداد شناسایی به تعداد واقعی: ۳.۲درصد
تخمین تعداد مبتلا شده: ۲ میلیون نفر
تخمین درصد شیوع: ۲.۵درصد
* * *
تخمین مشابهی با استفاده از آمار برخی زیرگروه‌ها مانند کادر سلامت و کارمندان بانک به نتایج مشابهی برای ایران می‌رسد (شیوع بین ۲ تا ۴ درصد). برای مطالعه بیشتر به «از ارقام گزارش‌شده به ارقام واقعی» مراجعه کنید (۵).
هم‌چنین، روند تغییرات درصد تشخیص محاسبه شده با استفاده از آمار رسمی در شکل زیر نشان داده شده است. بر مبنای این محاسبات، توان شناسایی ایران در حدود چهل روز گذشته افزایش چشمگیری داشته اما هنوز با متوسط جهانی آن یعنی ۶٪ فاصله دارد.
توجه کنید که این محاسبات با فرض دقیق بودن میزان گزارش تلفات است. به هر میزان که تعداد مرگ‌ومیر واقعی از تعداد گزارش شده بیشتر باشد، درصد تشخیص محاسبه شده کاهش می‌یابد. برای مثال، اگر تعداد تلفات دو برابر میزان گزارش شده باشد، ظرفیت تشخیص ایران ۱.۵ درصد و اگر میزان تلفات سه برابر باشد، این درصد تشخیص به زیر ۱ درصد می‌رسد، که طبعا فاصله بیشتری از استانداردهای جهانی خواهد داشت. تحلیل‌های بیشتر در روزهای آینده می‌تواند نشان دهد که این ظرفیت چه طور تغییر خواهد کرد.
آمارهای جهانیِ میزان تست‌گیری نیز نشان می‌دهد که سرانه تست کردن ایران کمتر از بسیاری کشورها است.
در حالی که این سرانه برای کشورهایی مثل ایتالیا و آمریکا به ترتیب ۱۷ و ۸ هزار به ازای هر یک میلیون نفر است، این عدد برای ایران ۳ هزار در یک میلیون است، که حتی از ترکیه هم کمتر است (۶).
سازمان بهداشت جهانی مکررا اهمیت تست گرفتن برای کنترل کرونا را متذکر شده است (۷). تجربه کشورهای موفق در این زمینه نیز نشان می‌دهد که، در کنار فاصله‌گذاری اجتماعی، مهمترین عامل موفقیت کشورها تست گرفتن گسترده و پی‌گیری موارد مبتلا و مرتبطین‌شان است. تحلیل ارائه شده در این یادداشت اهمیت افزایش ظرفیت تست‌گیری در روزهای آتی تا رسیدن به استانداردهای جهانی را بیش از پیش نشان می‌دهد. تا قبل از رسیدن به تعداد تست مناسب، بعید است تکیه بر آمار رسمی که بیش از نوک کوه یخ کرونا را نشان نمی‌دهد، به کار رصد و سیاست‌گذاری موثر بیاید.
[۱] در یادداشت پیشین (۵)، با روش کم‌و‌بیش مشابهی، میزان ابتلا در ایران در تاریخ ۱۱ فروردین (۳۰ مارس) را بیش از 1 میلیون تخمین زدیم.
ارجاعات:
۱٫ Göttingen-Öffentlichkeitsarbeit G-A-U. Information for the Media – Georg-August-Universität Göttingen. https://www.uni-goettingen.de/en/3240.html?id=5856
۲٫ Millions of coronavirus infections left undetected worldwide – Deutsche Welle. https://www.dw.com/en/millions-of-coronavirus-infections-left-undetected-worldwide-study/a-53066134
۳٫ Verity R, Okell LC, Dorigatti I, Winskill P, Whittaker C, Imai N, et al. Estimates of the severity of coronavirus disease 2019: a model-based analysis. Lancet Infect Dis. 2020. doi:10.1016/S1473-3099(20)30243-7
۴٫ https://t.me/panjereh_iran/50
۶٫ ps://www.worldometers.info/coronavirus/
۷٫ https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—16-march-2020
