بسیاری از کسانی که به تماشای باغ محتشم رشت می‌روند، با عمارت کلاه فرنگی که عمارتی چوبی با معماری زیباست، مواجه می‌شوند. عمارت چند طبقۀ کلاه فرنگی که حدود ۲۰۰ سال است با وجود رطوبت بالای رشت، برفهای سنگین و زلزله دوام آورده و همچنان باپرجا ایستاده است.
عمارت کلاه فرنگی رشت کجاست؟
عمارت کلاه فرنگی که سابقاً به عمارت «بیگلربیگی» معروف بوده، در خیابان حافظ رشت، کنار رودخانۀ گوهررود در ضلع جنوبی باغ قدیمی و زیبای «محتشم» قرار دارد. علت انتخاب نام کلاه فرنگی بر روی این بنا را شباهت فراوانی که طبقه فوقانی این بنا به کلاه سیلندری (فرنگی) داشته است، می‌دانند.
پیشینه تاریخی عمارت کلاه فرنگی رشت
عمارت کلاه فرنگی از جمله آثار دورۀ قاجاریه شهر رشت است که به دستور میرزا صادق خان اکبر محتشم الملک و در زمان حکومت او بر گیلان، در سالهای حدود ۱۳۲۷ ه. ق، در باغ محتشم که متعلق به پدر همسرش – اکبرخان بیگلربیگی (متوفای ۱۳۰۷ ه. ق) – بوده ساخته شده است. این بنا در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان میراث فرهنگی وگردشگری با شماره ۱۷۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
معماری عمارت کلاه فرنگی رشت
عمارت کلاه فرنگی از آن بناهایی است که با آن معماری خاص و فاخرش در چهارفصل سال در پارک محتشم رشت می‌درخشد و مکانی برای ثبت عکسهای زیبا در میان درختان سربه فلک کشیده و تنومند باغ است.
مساحت این بنا در حدود ۲۴۰ متر مربع و در سه طبقه، به صورت هشت ضلعی ساخته شده و دارای ۴ طبقه است که از بیرون به ۳ طبقه به نظر می‌رسد. مصالح به کار رفته در بنا از جنس آجر و چوب بوده و بام آن به صورت خرپشته‌ای و پوشش آن از جنس سفال خمره‌ای است. سفال‌های زیرین نیز کار عایق‌بندی گرمایی و سرمایی ساختمان و نگهداری سفال را انجام می‌دهند.
طبقات اول و دوم، هرکدام دارای دو اتاق است که توسط پنجره‌هایی نورگیری و تهویه می‌شوند. بلندترین اتاق این عمارت، هشت گوش است و از هرسو پنجره‌هایی دارد به باغ محتشم باز می‌شوند.
دور تا دور ساختمان در طبقه اول به صورت ایوان و در طبقه دوم به صورت بالکنی چوبی است که ۶۸ ستون چوبی بالکن و بام ساختمان را مهار می‌کند. دامنۀ ساختمان از سرشیرهایی چوبی ساخته شده که به صورت دوپوش هستند و جهت جلوگیری از ریزش برف و باران به داخل ساختمان طول آن را بلند گرفته‌اند.
معماری نو
گرداگرد بنای اصلی، ایرانی با ستونها و نرده‌های چوبی با یک ریتم منظم دیده می‌شود. در پشت این ایوان، بنای اصلی به صورت یک اطاق هشت ضلعی و دو اطاق مستطیلی شکل که به یکی از اضلاع هشت ضلعی متصل هستند، خود را نشان می‌دهد.
نمای اصلی نیز از آهنگ منظم و هندسی پلان، تبعیت می‌کنند. مساحت طبقه اول و دوم بنا، هر کدام ۱۶۲ مترمربع، مساحت اطاقک کلاه فرنگی با بالکن آن ۲۵ مترمربع و مساحت اطاقک زیر کلاه فرنگی ۷/۱۲ مترمربع است. از عوامل تزئینی بنا می‌توان به سرشیرها ، دستک ها و نرده ی بالکن اشاره کرد.
کاربری عمارت کلاه فرنگی رشت
پارک و بنای کلاه فرنگی درگذشتۀ نه چندان دور در یکی از محلات کم تردد و ساکت رشت قرار داشت، ولی با توجه به توسعۀ شهر و افزایش جمعیت و احداث خیابان‌های ارتباطی در کنار این پارک جهت دسترسی به مرکز شهر موجب شد تا این خیابان، به یکی از مناطق شلوغ و پرتردد و البته مملو از حس تازگی و زندگی شهری تبدیل شود.
این عمارت تا سالهای دهۀ چهل، محل سکونت و استراحت تابستانی برخی از حکام گیلان و فرمانداران رشت بود. بعد از انقلاب مدتی متروک و بلا استفاده ماند. سپس مورد بهره برداری‌های گوناگونی از جمله: خانه شطرنج شهر، رستوران پارک و مانند آن قرارگرفت. بعدها به طور کامل در اختیار ادارۀ میراث فرهنگی گیلان قرار داده شد و در حال حاضر پژوهشگاه میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری گیلان است.
عکس‌ها: فرزاد فخرایی
نابرو
