شب رشت در آینه دیروز، امروز و فردا، پنج‌شنبه ۲۵ خرداد ساعت پنج و نیم عصر در خانه‌ی فرهنگ گیلان همراه با جمعی از اساتید، پیشکسوتان وعلاقمندان با نمایش قسمتی از مستند «رشت تا رشت» به کارگردانی حامد اریب برگزار شد. سخنرانان اولین شب از شب‌های موضوعی خانه فرهنگ گیلان، مهندس مسعود رضایی‌راد، مهندس مرتضی شگفت، دکتر رضا ویسی و مهندس فرید فیروزی بودند.
در ابتدای این نشست، حامد اریب درباره ایده برگزاری شب‌های خانه فرهنگ گیلان و موضوعات آتی این شب‌ها صحبت کرد، وی با اشاره به وضعیت کنونی شهر رشت بیان داشت که تغییر وضعیت رشت و اضمحلال شهر از دهه به دهه و سال به سال، متاسفانه به روز به روز تبدیل شده است. پس از سخنان وی قسمتی از فیلم مستند «رشت تا رشت» برای حضار به نمایش درآمد. و پس از آن نخستین سخنران نشست، مسعود رضایی‌راد، مهندس مشاور شهرسازی با بیان اینکه با این امید پنج روز پیش از وقوع جنگ تحمیلی به ایران بازگشت تا بتواند اصلاحات و تحولی را در زمینه‌ی شهرسازی مدرن درکشور به انجام برساند. سسپس او با اشاره به جایگاه تاریخی شهر رشت افزود که شهر رشت در دوره‌ی صفویه قصبه‌ای جلگه‌ای بوده است. «مزیت شهر رشت نسبت به شهرهای دیگر این بود که دارای محصولات استراتژیکی مانند ابریشم و تجارت و مراودات فرهنگی با دنیای خارج از جمله اروپا بود.» سپس رضایی‌راد با برشمردن دوره‌های تاریخی شهر رشت افزود: «نخستین دوره، تشکیل شهر در زمان شاه عباس بود. بعدها هم به‌تدریج خانه‌ها به آن اضافه شدند و در دوره‌ی افشاریه و زندیه، رشد شهر ادامه داشت و در دوره‌ی قاجار رونق بیشتری گرفت و نکته‌ی مهم دیگر ورود سیاحان به گیلان بوده است.» دوره‌ی بعد فصل معماری نوینی بود که از ۱۳۰۰ به بعد در ایران پا گرفت، زمانی که دوره‌ی قاجار منقرض شد و شهر رشت در دوره‌ی رضاشاه، شکل و شمایل تازه‌ای پیدا کرد و همگام و حتی جلوتر از سایر شهرها پیش رفت. «در همین دوران است که می‌بینیم ساختمان‌های مرکزی شهر شکل گرفتند و چهار خیابان اصلی در شهر پدید آمدند و رشت از قصبه‌ای بزرگ، به شهری دارای شکل و شمایلی نو و مدرن تبدیل شد.»
در ادامه‌ی نشست حامد اریب از دکتر رضا ویسی، شهرساز و معاون شهرسازی شهرداری رشت برای سخنرانی دعوت کرد. دکتر ویسی در ابتدای سخنان خود بیان داشت که در جریان تقسیم اراضی کشور وقتی از یک ساختار ارباب- رعیتی به ساختار خرده‌مالکی تغییر رویه داده شد و اقتصاد مالیاتی منبعث از نظام کشاورزی و تاحدودی خدماتی تبدیل به یک اقتصاد صرفاً نفتی شد، دیگر نیازی به کشاورزی و خدمات وابسته به آن وجود نداشت، مشخص بود که این نوع تزریق منابع به صورت متمرکز از چاه‌های نفت و عدم وابستگی به نظام کشاورزی و فروپاشی نظام ارباب- رعیتی، منجر به هجمه‌ی شدیدی به کانون‌های خدماتی خواهد شد. «کانون‌های خدماتی و صنعتی تبدیل به محورهای توسعه شهرنشینی شدند و متأسفانه پیش‌بینی‌های لازم برای ایجاد ساختارها و ظرفیت‌های شهرسازی پیش از این هجمه‌ی شهرنشینی اتفاق نیفتاده بود.»
سپس معاون شهرسازی شهرداری رشت بیان داشت: «ضعف نخست شهر رشت نبود یک واحد مدیریت یکپارچه‌ی شهری است. اکنون ده‌ها ساختار در شهر وجود دارند که هرکدام نقش فعالی در مدیریت شهر دارند و اینها اغلب با هم همپوشانی دارند و این تداخل مسئولیت‌ها منجر به کندی سیستم می‌شوند. هر اتفاقی که می‌افتد منبعث از قانون است، بنابراین ساختار غلط شهرسازی در اینجا، حاصل و نتیجه‌ی قوانینی است که در مجلس مصوب شد و اکنون دیگر کارساز نیستند.»
سپس ویسی افزود، یکی از قوانینی که منجر به این وضعیت شده است، قانون ماده‌ی ۱۰۰ شهرداری است. «چندین دهه از آخرین اصلاحیه‌ی آن گذشته است. یعنی شما با هر شکلی که ساختمان را بسازید، اگر شهرداری نتوانست ممانعت کند می‌توانید به کمیسیون ماده ۱۰۰ بروید و با یک رأی بنای متخلف‌تان را تبدیل به بنایی قانونی کنید و عوارضش را پرداخت کنید.»
پس از دکتر ویسی، مهندس فرید فیروزی، مهندس مشاور ابنیه، طراحی شهری و مدیر مسئول خانه فرهنگ گیلان به بیان نظراتش در شب رشت پرداخت. مهندس فیروزی در ابتدای سخنانش بیان داشت که رشت طی چند دهه، از مساحت تقریبی چهارصد هکتار به بیش از ده هزار هکتار رسیده است و حدود بیست و پنج برابر افزایش داشته است. « جمعیت رشت از دهه‌ی هفتاد به بعد نزولی شده است و تقریباً به صفر رسیده است. بنابراین در جمعیت رشت شاهد ثبات هستیم. بنابراین چرا همچنان ساخت‌وسازهای زیادی را می‌بینیم! طی ده سال گذشته، تقریبا صد و سی چهار هزار واحد ساخته شده است. اکثر این ساخت‌وسازها، منازل دوم و خانه‌های خالی هستند.» سپس مهندس فیروزی به مشکل اصلی رشت اشاره کرد و افزود که اکنون شاهد افزایش جمعیت غیر گیلانی هستیم و مشکل از همین‌جا آغاز می‌شود. «زیرساخت‌های فرهنگی همگام با این ساخت‌وسازها پیش نرفته‌اند. به عنوان مثال چند خانه‌ی فرهنگ داریم؟ چند ساختمان داریم که خدمات فرهنگی و هنری به ساکنین ارائه می‌دهند؟ وضع در این موارد راکد است و دولت هم در این زمینه، جز به صورت محدود، کاری نکرده است. حتی در توسعه‌ی پارک‌ها و فضای سبز ضعیف عمل کرده‌ایم. باید اینها را مطالبه کنیم و مشکلات هجمه فرهنگ غیر‌بومی و زیرساخت‌ها را به گوش مسئولین برسانیم.»
در ادامه‌ی برنامه، حامد اریب از مهندس مرتضی شگفت، شهردار اسبق رشت و پژوهشگر تاریخ شهر به عنوان آخرین سخنران دعوت به عمل آورد. شهردار سابق رشت در ابتدا بیان داشت که اکنون بیشتر شاهد تعهد هستیم تا تخصص. «چه کسی باید به خواسته‌های یک متخصص جامه‌ی عمل بپوشاند! شهردار، اولین عامل اجرایی مسائل درون‌شهری است.»
مهندس شگفت در ادامه بیان داشت که در زمان‌های قدیم برای رشت هفت محله تعیین کرده بودند و دارای سی هزار جمعیت بود. «در کل بیست نفر عضو انجمن ایالتی و ولایتی بودند. محله‌ی خمیران زاهدان، پنج نماینده داشت. صیقلان دو نماینده، محله‌ی بازار سه نماینده، استادسرا دو نماینده و… از سال۱۳۰۰ انجمنی به نام انجمن شهر تأسیس می‌شود. از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ بهترین ساختمان‌ها در شهر رشت ایجاد شدند.»
مهندس شگفت در انتهای سخنان خود بیان داشت دلیل تبدیل شهر رشت به ویرانه، هجوم افراد خارج استان برای نبود آب کافی در استان‌های دیگر است. «تمام باغ‌ها و زمین‌های اطراف شهر را خریداری می‌کنند و مشغول ساخت‌وساز بی‌رویه می‌شوند.»اولین برنامه «شب‌های خانه فرهنگ» با عنوان «شب رشت، در آینه دیروز، امروز و فردا» با استقبال بسیار خوب مخاطبین و علاقمندان به مسایل فرهنگی و شهر رشت در شبی خنک و زیبا در عمارت خانه فرهنگ گیلان برگزار گردید.
