در عصرروز دوشنبه ۱۷اسفند ۱۳۹۴، جلسه‌ای با عنوان: رشت از خشت تا سنگ عمارت ، سخنرانی مهندس روبرت واهانیان از پیشکسوتان رشته ی معماری در خانه فرهنگ گیلان با حضور معماران و دانشجویان و علاقمندان به حوزه تاریخ، معماری و سیر تحول شهر برگزار شد.
رشت از خشت تا سنگ عمارت ، سخنرانی مهندس روبرت واهانیان
مهندس واهانیان سخنرانی خود را با نمایش نقشه ی تاریخی شهر رشت در زمان ناصرالدین شاه قاجار که توسط« سرگرد ذوالفقار خان» در سال ۱۲۴۷تهیه شده بود شروع کردند و به شرح بافت ،خیابان ها و محله ها ی در همان زمان وجود داشت، پرداختند.ایشان در ادامه عکس های تاریخی از ساختمان هایی که در شکل دهی بافت شهری رشت بر اثر ارتباطات تجاری ،نظامی و سیاسی شهروندان روسیه و اروپا با گیلان زمین به وجود آمد ، نشان دادند و به شرح هر یک پرداخت .وی گفت:«بر اثر ایجاد موسسات و نهادهای جدید اداری و تجاری ،که از فرهنگ های دیگر به گیلان آمد که در پیش از این سال ها در گیلان وجود نداشته است،معماری این موسسات ونهادها عینا وارد شد. به خصوص ساختمان های ” زاستاو” (Застав) که اداره های راهداری در ورودی های شهرهای گیلان بودند که توسط روس ها اداره می شد و عوارض و مالیات هایی را از مردم در سرحدات شهرها می گرفت.در ادامه ی این سیر تاریخی ساختمان تلگراف خانه ها ،بانک ها ،تجارتخانه ها ومراکز نظامی و حتی منازل مسکونی با معماری رویکرد جدید ی وارد شهر رشت شد و بافت شهر رشت را دچار تحول کرد.»
این پیشکسوت معماری سپس به ساختمان «سنگ عمارت» اشاره کرد که توسط تاجری از اهالی رشت به نام« محمد جعفر علی‌یِف» در نزدیکی محله چله خانه و در کنار قرق کارگذاری ساخته شده بود.مهندس واهانیان با نشان دادن نقشه های این ساختمان تاریخی که در ۳مه ۱۹۱۲طراحی شده بود به ویژگی های معماری این اثر اشاره داشت.این ساختمان که سه گنبد پیازی شکل به مانند ساختمان های معماری نئوکلاسیک روسی داشت واولین ساختمان در نوع خودش بود که با داشتن نقشه های از پیش تهیه شده و نیز مصالح مدرنی که بناهای دیگر،از جمله ساختمان شهرداری رشت،ساختمان مریضخانه در خیابان سعدی و …، مشابه اش به وجود آمدند.متاسفانه این بنای ارزشمند در سال ۱۳۴۵شمسی تخریب شد و ساختمان دادگستری به جای آن ساخته شد.
واهانیان سپس به دوره ی تحول تاریخی گیلان در نهضت جنگل و زمان پس از آن رشت به دست سردار سپه افتاد اشاره کرد .که پس از این دوره « سرگرد موسی شاهقلی» به اولین عنوان شهردار رشت پس انقلاب جنگل منصوب شد .سرگرد شاهقلی با توجه به خالی از سکنه شدن بیشتر شهر رشت بر اثر طاعون و جنگ های داخلی و مهاجرت عمده ی مردم به تهران، دست به ایجاد خیابان کشی های نوین وساختمان های مجموعه ی شهرداری رشت زد.
